صنعت داروسازی برای تضمین کیفیت و ایمنی داروها به استانداردهای دقیقی نیاز دارد. سازمان EDQM (European Directorate for the Quality of Medicines & HealthCare) به عنوان نهاد اصلی تدوین استانداردهای دارویی در اروپا، نقش کلیدی در احراز صلاحیت روشهای تحلیلی مانند HPLC و GC ایفا میکند. در این بلاگ، به بررسی فرآیندهای EDQM و تأثیر تغییرات در استانداردسازی این روشها میپردازیم.

EDQM بخشی از شورای اروپاست و از سال ۱۹۶۴ با هدف هماهنگسازی استانداردهای کیفیت داروها فعالیت میکند. این سازمان مسئول انتشار فارماکوپه اروپا (European Pharmacopoeia) است که شامل بیش از ۳۰۰۰ استاندارد الزامآور برای مواد دارویی و روشهای آزمایشی مانند HPLC و GC میشود.

کمیسیون فارماکوپه اروپا (EPC): مسئول تصویب استانداردها و بهروزرسانی آنها بر اساس پیشرفتهای علمی است .

گواهینامه های CEP: این گواهینامه ها نشان دهنده تطابق مواد دارویی با استانداردهای فارماکوپه اروپا هستند و برای دریافت آنها، تولیدکنندگان باید فرآیندهای EDQM را رعایت کنند.

طبقهبندی تغییرات در استانداردها

EDQM تغییرات در فرآیندهای تولید و آزمایش را به سه دسته تقسیم میکند:
۱. تغییرات اعلانی (Notifications): تغییراتی که تأثیری بر کیفیت ندارند (مانند اصلاحات اداری).
۲. تغییرات جزئی (Minor Changes): تغییراتی که ممکن است کیفیت را تحت تأثیر قرار دهند (مانند اصلاح روشهای آزمایشی).
۳. تغییرات اصلی (Major Changes): تغییراتی که احتمال تأثیر شدید بر کیفیت دارند (مانند تغییر مسیر سنتز مواد).

روش استاندارد EDQM در پایش تغییرات احراز صلاحیت تجهیز

۱. پیروی از مدل Q4 برای احراز صلاحیت تجهیزات

EDQM از چارچوب Q4 (طراحی، نصب، عملیات، کارایی) برای تضمین کیفیت تجهیزات استفاده میکند. این مدل شامل مراحل زیر است:

صلاحیت طراحی (DQ): بررسی تطابق طراحی تجهیزات با نیازهای کاربر (URS) و الزامات عملکردی (FRS) قبل از خریداری دستگاه .

صلاحیت نصب (IQ): تایید نصب صحیح تجهیزات مطابق دستورالعمل سازنده و استانداردهای EDQM، شامل بررسی اتصالات، کالیبراسیون اولیه، و مستندسازی جزئیات نصب .

صلاحیت عملیاتی (OQ): تست عملکرد دستگاه در محدودههای تعیین شده (مثلاً دما، فشار، سرعت جریان در HPLC/GC) و اطمینان از تطابق با مشخصات فنی .

صلاحیت کارایی (PQ): ارزیابی عملکرد دستگاه در شرایط واقعی تولید و تایید توانایی آن در تولید نتایج قابل تکرار و دقیق.

۲. مدیریت تغییرات بر اساس دستهبندی EDQM

EDQM تغییرات در روشهای تحلیلی یا تجهیزات را به سه دسته تقسیم میکند:

تغییرات اعلانی: مانند اصلاحات اداری که نیاز به ارزیابی مجدد ندارند.

تغییرات جزئی: مانند تنظیم دمای ستون در GC که ممکن است بر کیفیت نتایج تأثیر بگذارد و نیاز به مستندسازی و تاییدیه داخلی دارد.

تغییرات اصلی: مانند تعویض دتکتور HPLC یا تغییر روش جداسازی که مستلزم ارسال درخواست به EDQM و دریافت گواهینامه CEP است.

۳. استفاده از استانداردهای مرجع با خلوص بالا

رفرنس استانداردهای EDQM: مواد مرجع مورد استفاده در HPLC و GC باید مطابق با فارماکوپه اروپا (EP) و دارای خلوص حداقل ۹۹.۹٪ باشند تا خطاهای تحلیلی کاهش یابد.

نگهداری استانداردها: جلوگیری از تبخیر حلالها یا تجزیه شیمیایی با استفاده از شرایط کنترلشده (دمای پایین، رطوبت محدود) .

۴. بهروزرسانی مستندات و هماهنگی با فارماکوپه اروپا

بررسی منظم انتشارات EDQM: بهروزرسانی استانداردها بر اساس آخرین نسخه فارماکوپه اروپا (مثلاً نسخه ۱۱.۰ در سال ۲۰۲۵) که شامل تغییرات در روشهای آزمون یا محدودیتهای ناخالصیهاست.

مستندسازی تغییرات: ثبت تمام اصلاحات در پروتکلهای احراز صلاحیت و ارسال گزارش به EDQM در صورت نیاز.

۵. اجرای آزمونهای اعتبارسنجی تخصصی

آزمونهای عملکردی HPLC:

• ارزیابی رزولوشن ستون، تکرارپذیری زمان بازداری، و خطی بودن پاسخ دتکتور.

• استفاده از استانداردهای مرجع برای کالیبراسیون دقیق.

آزمونهای عملکردی GC:

• بررسی دقت دمایی اون، پایداری جریان گاز حامل، و حساسیت دتکتور FID/MS.

• تست شناسایی ناخالصی های فرار مانند نیتروزامینها.

۶. همکاری با آزمایشگاههای معتبر و بازرسیهای EDQM

بازرسیهای دورهای: EDQM بازرسیهایی را برای تأیید تطابق تجهیزات با استانداردهای GMP انجام میدهد. آمادهسازی شامل بررسی مدارک IQ/OQ/PQ و رفع نواقص احتمالی است.

استفاده از خدمات آزمایشگاههای همکار: برای کالیبراسیون پیشرفته و اعتبارسنجی روشها مطابق استانداردهای EP 11.